Οι προγκρεσιβιστικές ρίζες του απαρτχάιντ

του Νίκου Γεωργιόπουλου*

Τον τελευταίο καιρό διαβάζω με πολύ ενδιαφέρον την ιστορία της λευκής Νοτίου Αφρικής και ειδικά των Αφρικάνερ. Αυτή είναι η περίεργη φυλή Ολλανδών, Γερμανών και Γάλλων που η αντιδραστικότητα της σε κάθε εξουσία την ωθούσε να κινείται όλο και πιο βαθιά στο εύφορο αλλά αφιλόξενο έδαφος του νοτίου άκρου της αφρικανικής ηπείρου. 

Οι Αφρικάνερς ζούσαν στο καθεστώς της maatskapy, δηλαδή μιας ημιοργανωμένης αναρχίας πολύ κοντά στο πρότυπο μιας φιλελεύθερης ουτοπίας. Ανταποκρινόταν αυτή η οργάνωση της κοινωνίας στην Τζεφερσονιανή Δημοκρατία στην οποία το πρότυπο ήταν ο ανεξάρτητος κάτοχος γης. Η ανακάλυψη του χρυσού πέριξ της Πραιτόρια και του Γιοχάνεσμπουργκ έφερε τον αγγλικό ιμπεριαλισμό ο οποίος με τους πολέμους εναντίον των Αφρικάνερς δημιούργησε την Ένωση της Νοτίου Αφρικής που υπαγόταν στο Αγγλικό Στέμμα. Από τις πρώτες πράξεις των Άγγλων επικυρίαρχων ήταν η πολιτιστική αλλοτρίωση των Αφρικάνερς με υποχρεωτικά μαθήματα στην Αγγλική γλώσσα στα σχολεία και όχι στην Αφρικαάνς και με την επίδειξη της ανώτερης υποτίθεται φιλελεύθερης φιλοσοφίας των Άγγλων που όμως παλαιότερα δεν είχαν διστάσει να προκαλέσουν την γενοκτονία των Αφρικάνερς δημιουργώντας τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης. 

Ο Αφρικάνικερ εθνικισμός μετά την κατάκτηση τους από τους Άγγλους είχε φτάσει σε επίπεδα παροξυσμού, όμως εντός της Ενώσεως της Νοτίου Αφρικής οι Αφρικάνερς απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα και άρχισαν να εκλέγουν κυβερνήσεις υπό το Στέμμα της Αγγλίας άλλα με καθαρά στόχους υπέρ των Αφρικάνικερ. Η πρώτη δικαίωση του Αφρικάνερ εθνικισμού έρχεται από τον J. B. M. Hertzog ο οποίος είναι ο πρώτος πρωθυπουργός του Εθνικού Κόμματος. Ο Hertzog θα κυβερνήσει με μια σοσιαλδημοκρατική ατζέντα οπού θα θέσει τις βάσεις του απαρτχάιντ. Οι λεύκες γυναίκες επί Hertzog θα αποκτήσουν δικαιώματα ψήφου ώστε να αυξηθεί η εκλογική δύναμη των λευκών, την ίδια στιγμή που θα δομήσει ένα εκτεταμένο κοινωνικό κράτος για τους λευκούς αποκλείοντας τους μαύρους. 

Από τα πιο σημαντικά μέτρα που θα πάρει ο Hertzog ήταν αυτό της θεσμοθέτησης του κατωτάτου μισθού. Υπό την πίεση των λευκών συνδικάτων, η κυβέρνηση θεσμοθέτησε τον κατώτατο μισθό βγάζοντας εκτός αγοράς εργασίας τους μαύρους που κατά κανόνα είχαν λιγότερα προσόντα αλλά ήταν διατεθειμένοι να εργαστούν με φθηνότερο κόστος. Ο νόμος περί συνδικάτων απαγόρευσε στους μαύρους να είναι μέλη σε λευκά συνδικάτα με αποτέλεσμα πάλι οι μαύροι να μην είναι σε θέση να βρουν εργασία. 

Όπως αναφέρει ο φιλελεύθερος μαύρος οικονομολόγος Walter Williams το απαρτχάιντ ήταν ένα σύστημα το οποίο είχε πλήρη αδιαφορία για τα οικονομικά της αγοράς εργασίας και δημιουργούσε τεχνητά εμπόδια στην είσοδο στην αγορά εργασίας στους μαύρους της Νοτίου Αφρικής. Η συστηματοποίηση του απαρτχάιντ γίνεται μετά τις γενικές εκλογές του 1948 όπου εκλέγεται το Εθνικό Κόμμα με αρχηγό τον Δρ. Ντάνιελ Φρανσουά Μαλάν (εικονίζεται μαζί με το υπουργικό του συμβούλιο) ο οποίος βάζει τις βάσεις του μοντέρνου απαρτχάιντ. 

Ο Μαλάν εγκαινιάζει μια σειρά ηγεσιών των ειδικών με αποκορύφωμα την πρωθυπουργία του Δρ. Χέντρικ Φερβούρντ ο οποίος ήταν καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στέλενμπος. Ο Φερβούρντ υπήρξε εκδότης της εφημερίδας Τράνσβααλερ η οποία προωθούσε τον οικονομικό προστατευτισμό για την διατήρηση των συμφερόντων των λευκών αγροτών έναντι στον διεθνή ανταγωνισμό αλλά και στην αγορά εργασίας. 

Το απαρτχάιντ είναι ένα κοινωνικό πείραμα που δοκιμάστηκε και εκτελέστηκε από τεχνοκράτες. Οι Μαλάν, Φερβούρντ και Ντόνγκες που χρημάτισαν ως πρωθυπουργοί ήταν κάτοχοι διδακτορικών τίτλων, ενώ οι Στρίντομ, Φόρστερ και Μπόθα ήταν πολύ επιτυχημένοι και άριστοι νομικοί. Στο επίπεδο της οικονομικής πολιτικής όλες οι ηγεσίες του καθεστώτος του απαρτχάιντ κινήθηκαν στον προστατευτισμό και στην σοσιαλδημοκρατικοποίηση της αγοράς εργασίας με τεχνητά εμπόδια στην είσοδο της φτηνής μαύρης εργασίας. 

Το απαρτχάιντ ξεκίνησε από την αλαζονεία των Βρετανών να εκπολιτίσουν (με το αζημίωτο) τους Αφρικάνερς διαλύοντας την α-κρατική κοινωνία που είχαν πρωτύτερα με αποτέλεσμα να πυροδοτήσουν τον Αφρικάνερ εθνικισμό. Μόλις οι Αφρικάνερς μπήκαν στο πολιτικό παιχνίδι εφάρμοσαν μέσω τεχνοκρατών, σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές που απέκλεισαν τους μαύρους. 

Θα λέγαμε πως ο έλεγχος που θέλει ο προγκρεσιβισμός (κρατισμός και κυριαρχία των ειδικών) πάνω στις ζωές των ανθρώπων και η λατρεία του κράτους έναντι της χαλαρής και αποκεντρωμένης διακυβέρνησης δημιουργεί δράματα και καταστροφές στις ζωές των ανθρώπων.

από το Μπλε Μήλο

*Ο Ν.Γεωργιόπουλος είναι Δρ Οικονομίας του Wirtschaftuniversität Wien